Σχόλια

Ελλάδα και Ευρώπη

/
Το περασμένο Σάββατο το μεσημέρι είχα μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον Ναπολιτάνο, Giuseppe Ciavarini-Azzi, σχετικώς με την Ελλάδα. Ογδόντα ετών σήμερα, έκανε όλη του την καριέρα στη Γενική Γραμματεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (1964-2001), στενός συνεργάτης επί 23 χρόνια του Γεν. Γραμματέα, Εμιλ Νοέλ, από τον χειρισμό της θεσμικής κρίσης του 1965 μέχρι την Ενιαία Πράξη, το Μάαστριχτ, τη συνθήκη του Άμστερνταμ, με συμμετοχή στις πιο κρίσιμες εκθέσεις για την ΕΕ. Συγγραφέας, δίδαξε σε Πανεπιστήμια, τιμήθηκε με κρατικά παράσημα της Γαλλίας, Ισπανίας κλπ. Λοιπόν, σε αυτό εδώ το πλαίσιο συγκρατώ και μοιράζομαι τρεις καρπούς της συζήτησης αυτής.
1. Η στάση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εναντίον της δικτατορίας (1967-1984) ήταν αποφασιστική, χρειάσθηκε πολύ κουράγιο (και προσωπικό κουράγιο ορισμένων συντελεστών), ήταν σαφώς πιο ισχυρή από τη στάση των ίδιων των ευρωπαϊκών κρατών, ήταν στάση (δημοκρατικής) αρχής και όχι συμφέροντος και μαζί με τη στάση του Συμβουλίου της Ευρώπης είχαν ουσιαστική συμβολή στην απονομιμοποίηση της δικτατορίας και τη δημιουργία των συνθηκών που οδήγησαν στη μεταπολίτευση και στη δημοκρατία.
2. Ως αρμόδιος για μεγάλο διάστημα για τη μεταφορά και εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου στα κράτη μέλη, ήλθε δεκάδες φορές στην Ελλάδα με ομάδες υπαλλήλων της ΕΕ και το συμπέρασμα ήταν ότι η ελληνική διοίκηση, οι αρμόδιοι υπάλληλοι, εκτός των λίγων περιπτώσεων είτε αδιαφορίας είτε πονηριάς, ενώ είχαν όλη την καλή διάθεση να υλοποιήσουν αυτά που όφειλαν και υπόσχονταν τελικώς αδυνατούσαν να το πράξουν, σχεδόν καθολικώς, με αποτέλεσμα οι ευρωπαϊκές αποστολές κάθε φορά που ερχόντουσαν να διαπιστώνουν μηδενική πρόοδο και αμέτρητες δικαιολογίες.
Το 1990, σχεδόν 10 χρόνια μετά την ένταξη, μόνον το 10% των κοινοτικών οδηγιών είχαν γίνει κτήμα του ελληνικού δικαίου και εφαρμόζονταν στην πράξη. Η αιτία δεν ήταν κυρίως κάποια ρητή ή υπόρητη αντίδραση προς την ΕΕ, στην οποία οι Έλληνες πίστευαν με θέρμη. Ήταν η αδυναμία εφαρμογής του νόμου γενικώς, όλων των νόμων και των δικών τους πρώτα απ’ όλα.
Ενώ η Ισπανία και η Πορτογαλία είχαν μια βαθειά αυτοκρατορική και αποικιακή εμπειρία με σαφή ίχνη στην οργάνωση της διοίκησης, η Ελλάδα του οθωμανικού παρελθόντος και σε ένα βαθμό και η Ιταλία, είχαν ανέκαθεν μια λιγότερο ισχυρή και αξιόπιση δημόσια διοίκηση. Η «δυστροπία» της καλής θέλησης αλλά του πολύ ψαλιδισμένου παραδοτέου της ελληνικής διοίκησης φαίνεται ότι συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας. Έτσι οι μεταβατικές περίοδοι που είχε εξασφαλίσει η Ελλάδα προ ένταξης έχουν μετατραπεί κατ΄ουσίαν σε ένα de facto καθεστώς μόνιμης μετάβασης.
3. Παρ’ όλα αυτά διαχρονικώς τόσο ο ίδιος όσο και η ευρω-γραφειοκρατία γενικώς διάκειτο ιδιαίτερα ευνοϊκά και με συμπάθεια προς την Ελλάδα και τους Έλληνες, κάτι που συνεχίζει να ισχύει, απόδειξη ενός θεσμού και στελεχών με βαθειά δημοκρατική κουλτούρα που αποστρέφεται τον αποκλεισμό και την τιμωρία και επιδιώκει την ένταξη όλων, τις συνεχείς ευκαιρίες, τη διαρκή προσπάθεια προσαρμογής παρά το παράπλευρο τίμημα που καταβάλλουν συνεχώς οι «καλοί μαθητές» και οι θεσμοί.
Φυσικά, κλείνοντας εγώ αυτό το κατ’ ανάγκην σύντομο σημείωμα, θα ήθελα να προτείνω τον συνδυασμό αυτών των τριών διαπιστώσεων, που φυσικά μπορεί να μας οδηγεί σε ακόμη πιο σύνθετα συμπεράσματα, άξια περαιτέρω ενασχόλησης.
Νίκος Γιαννής